بررسی لغوی و تفسیری و فقهی واژگان کلیدی آیۀ «حکمیت در خانواده»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ سطح سۀ رشتۀ علوم و معارف قرآن، مؤسسۀ تخصصی امام سجاد (ع)، حوزۀ علمیۀ خراسان.

2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه علوم اسلامی رضوی مشهد.

10.61186/qae.2021.405

چکیده

خداوند متعال در آیۀ 35 سورۀ نساء یکی از روش‌های جلوگیری از فروپاشی نهاد خانواده را در شرایط بحرانی و اختلاف بین زوجین وضع و امضا کرده است که با به‌کارگیری واقعی و صحیح این روش، زیربنای بنیادین جوامع خدامحور، یعنی خانواده حیاتش ادامه‌دار خواهد شد. این روش قرآنی «حکمیت غیرقضایی» و «صلح و سازش خویشاوندی» بدون مراجعه به دستگاه قضایی است. در حقیقت گام اول در شناخت نهاد خانواده بررسی واژه‌های آیۀ شریفه است؛ اما به‌سبب حجم بالای محتوای تمام واژه‌های آیه، در این جستار فقط واژه‌های کلیدی «شِقاق» و «حَکَم» و «أهل» موردبررسی لغوی، تفسیری و فقهی قرار می‌گیرند. در اثر بی‌توجهی یا توجه سطحی به معانی این واژه‌ها مشکلاتی، نظیر به‌کارگیری واژۀ «نشوز» در تعریف «شقاق» یا استعمال آن به‌جای «شقاق» (در غیر تعریف) و بیان واژۀ «داور» به‌جای «حَکَم» رخ می‌دهد؛ به‌طوری که در اکثر کتب و پژوهش‌های حقوقی و حتی در مواد قانونی، با اینکه پدیدآوردندگان آثار برای هر نهادی از آن‌ها تعریف و شرائط خاصی قائلند، این واژه‌ها به‌جای یکدیگر به کار گرفته شده‌اند. همچنین گفته می‌شود «محکمۀ صلح خانوادگی» یا اینکه حَکَم از خانوادۀ زوجین باشد؛ در حالی که معنای کلمۀ «أهل» این نیست؛ بلکه معنای صحیح و جامع افراد این واژه «صلح و سازش خویشاوندی» است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. قرآن کریم، ترجمۀ ناصر مکارم شیرازی.
  2. ابن‌إدریس، محمد، 1410، السرائر، ج2، چ۲، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  3. ابن‌برّاج، قاضی عبدالعزیز، 1406، المهذّب، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  4. ابن‌عربی، محمد‌بن‌عبدالله، ۱۴۰۸، احکام القرآن، ج‏1، بیروت: دار الجیل.
  5. ابن‌منظور، محمد‌بن‌مکرم، 1414، لسان العرب، ج9، چ۳، بیروت: دار صادر.
  6. اندلسی، ابوحیان محمد‌بن‌یوسف، 1420، البحر المحیط فی التفسیر، ج3، بیروت: دار الفکر.
  7. آلوسی، سیدمحمود، 1415، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج‏3، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  8. بحرانی، یوسف، 1408، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهره:، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه، دفتر انتشارات اسلامی.
  9. حسینی روحانی، سیدمحمدصادق، 1412، فقه الصادق7، ج22، چ۳، قم: دار الکتاب.
  10. حسینی شیرازی، محمد، 1424، تقریب القرآن إلی الأذهان، ج1، بیروت: دار العلوم.
  11. دروزه، محمدعزت، 1383، التفسیر الحدیث، ج8، قاهره: دار إحیاء الکتب العربیة.
  12. راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد، 1412، المفردات فی غریب القرآن، دمشق/ بیروت: دار العلم.
  13. زمخشری، محمود، 1407، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج1، چ۳، بیروت: دار الکتاب العربی.
  14. شاذلی، سید‌بن‌قطب‌بن‌ابراهیم، 1412، فی ظلال القرآن، ج‏2، چ۱۷، بیروت / قاهره: دار الشروق.
  15. صدوق، محمد، 1415، المقنع، قم: مؤسسة إمام هادی7.
  16. طباطبایی، محمدحسین، 1417، المیزان فی تفسیر القرآن، چ۵، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  17. طنطاوی، سیدمحمد، ۱۴۱۸، التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، ج3، قاهره: نهضة مصر.
  18. طوسی، محمد‌بن‌حسن، 1387، المبسوط فی فقه الإمامیة، ج4، چ۳، تهران: مکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
  19. ___، ۱۴۱۳، التبیان فی تفسیر القرآن، ج3، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  20. ابومنصور جمال‌الدین (علامه حلی)، حسن‌بن‌یوسف، 1413، قواعد الأحکام، ج3، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  21. ___، 1420، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، ج3، قم: موسسة امام صادق7.
  22. فاضل هندی، بهاءالدین محمد، 1416، کشف اللثام عن قواعد الأحکام، ج2، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، دفتر انتشارات اسلامی.
  23. فخرالدین رازی، محمد‌بن‌عمر، 1420، مفاتیح الغیب، ج‏10، چ۳، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  24. فخرالمحققین، محمد، 1387، إیضاح الفوائد، ج3، قم: بی‌نا.
  25. فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد، 1410، کتاب العین، ج3، چ۲، قم: انتشارات هجرت.
  26. قمی سبزواری، علی‌بن‌محمد، 1379، جامع الخلاف و الوفاق بین الإمامیة و بین أئمة الحجاز و العراق، قم: انتشارات زمینه‌سازان ظهور امام عصرf.
  27. گنابادی، سلطان‌محمد، 1408، تفسیر بیان السعادة فی مقامات العبادة، چ۲، بیروت: مؤسسة الأعلمی.
  28. محقق حلی، جعفر، 1409، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چ۲، تهران: انتشارات استقلال.
  29. ___، 1410، المختصر النافع فی فقه الإمامیة، چ۳، تهران: دراسات الإسلامیه.
  30. مصطفوی، حسن، 1360، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  31. موسوی سبزواری، سیدعبدالاعلی، 1409، مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن، ج8، چ۲، بیروت: مؤسسة اهل‌البیت:.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار