بررسی قرآنی و روایی نقش قبض و بسط نفس در تحصیل آرامش و مقابله با ناملایمات زندگی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای الهیات، گرایش فقه و مبانی حقوق اسلامی، گروه الهیات، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه یاسوج.

2 استاد گروه کلام و حکمت، مؤسسۀ مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام، حوزۀ علمیۀ خراسان.

10.61186/qae.2024.1520.1090

چکیده

براساس آیات و روایات، یکی از راه‌های تحصیل آرامش و زدودن ناآرامی از خود توجه به عوامل قبض و بسط در درون انسان‌هاست؛ به‌گونه‌ای که با شناخت عوامل گوناگون آن می‌توان عوامل بسط روحی را در انسان‌ها فراهم کرد تا در پی آن، به آرامش واقعی و پایدار رسید. این تحقیق مبتنی بر روش توصیف و تحلیل اطلاعات از روایات، در پی دست یافتن به عوامل قبض و بسط روحی و نقش آن در ایجاد آرامش است؛ به همین خاطر ابتدا خصوصیت و حقیقت عناصر قبض و بسط بررسی و پس‌از آن اقسام قبض و بسط، اعم از جسمانی و روحانی و الهی و شیطانی، تبیین می‌شود تا در نهایت اهم عوامل قبض و بسط الهی و شیطانی و نقش هریک در تحصیل و سلب آرامش مورد مداقه و تحلیل قرار گیرد؛ ازجمله نتایج تحقیق آنکه: 1. حقیقت قبض و بسط در افراد گوناگون متفاوت است؛ 2. اقسام قبض و بسط به‌طور کلی به قبض و بسط جسمانی و روحانی و شیطانی و الهی تقسیم می‌شود که هریک نقش بسزایی در تحصیل یا سلب آرامش دارد؛ 3. عوامل اهم قبض و بسط الهی اموری، همچون ادخال سرور در قلب مؤمن، رسیدگی به فقرا و ایتام، توسل به اهل‌بیت علیهم‌االسلام، قرآن کریم و زیارت اهل قبور است؛ 4. عوامل اهم قبض و بسط شیطانی نیز اموری، همچون رعایت نکردن حق‌الناس، هتک حرمت مقدسات عالم و حضور شیاطین جنی و انسی است.

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن کریم.

    1. ابن‌بابویه، محمد بن على ، 1378، عیون أخبار الرضا7‏، تهران: نشر جهان‏.
    2. ___، 1402، مصادقة الإخوان،‏ الکاظمیه: مکتبة الإمام صاحب الزمان العامة.
    3. ___، 1413، من لا یحضره الفقیه‏، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
    4. ___، 1362، صفات الشیعة، تهران: انتشارات أعلمى.‏
    5. ___، 1415، المقنع، قم: مؤسسة امام مهدىf.
    6. ابن‌قولویه، جعفر بن محمد، 1356، کامل الزیارات، نجف: دار المرتضویة.
    7. ابن‌منظور، محمد بن مکرم‌، 1414،‌ لسان العرب‌، بیروت: دار الفکر.
    8. امام جعفر صادق7 (منسوب‌به)، 1400، مصباح الشریعة، بیروت: انتشارات اعلمى‏.
    9. امام حسن عسکری7 (منسوب‌به)، 1409، ‏التفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن العسکری7‏، قم: مدرسة الإمام المهدیf.‏
    10. بحرانى اصفهانى، عبدالله بن نورالله، 1413، ‏عوالم العلوم و المعارف و الأحوال، قم: مؤسسة الإمام المهدیf.
    11. برقى، احمد بن محمد، 1371، المحاسن‏، قم: دار الکتب الإسلامیة.
    12. بهایى، محمد بن حسین، 1405، ‏مفتاح الفلاح فی عمل الیوم و اللیلة من الواجبات و المستحبات، بیروت: نشر دار الأضواء.
    13. تمیمى آمدى، عبدالواحد،1410، غرر الحکم و درر الکلم‏، قم: دار الکتاب الإسلامی‏.
    14. حرانى، حسن بن على، 1404، تحف العقول‏، قم: انتشارات جامعۀ مدرسین‏ حوزۀ علمیۀ قم.
    15. حر عاملى، محمد بن حسن، 1409، وسائل الشیعة، قم: مؤسسة آل‌البیت:.
    16. حلوانى، حسین بن محمد، 1408، نزهة الناظر و تنبیه الخاطر، قم: مدرسة الإمام المهدیf.
    17. حلى، احمد بن محمد، 1407،‏ عدة الداعی و نجاح الساعی‏، قم: دار الکتب الإسلامی.‏
    18. حمیرى، نشوان بن سعید‌،1420، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم،‌ بیروت: دار الفکر المعاصر‌.
    19. خیراندیش، حسین، 1390، مزاج انواع؛ خلاصه‌ای از مزاج‌شناسی از دیدگاه طب سنتی اسلامی، تهران: ابتکار دانش.
    20. راغب‌ اصفهانى، حسین بن محمد، 1412،‌ مفردات ألفاظ القرآن،‌ لبنان: دار العلم.
    21. راوندى، سعید بن هبةالله، 1405، فقه القرآن‏، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.‏
    22. سبزوارى، محمد، 1419، ارشاد الاذهان الى تفسیر القرآن‏، بیروت: دار التعارف للمطبوعات‏.
    23. شعیری، محمد بن محمد، بی‌تا، جامع الاخبار، نجف: مطبعة حیدریة.
    24. صادقى تهرانى، محمد، 1406، الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن و السنه‏، قم: فرهنگ اسلامى.‏
    25. صفار، محمد بن حسن، 1404، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد:، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏.
    26. طباطبایى، محمدحسین، 1374، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمۀ محمدباقر موسوى، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.‏
    27. طبرسى، فضل بن حسن، 1385، مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار، نجف: المکتبة الحیدریة.
    28. ___، 1390، إعلام الورى بأعلام الهدى، تهران: اسلامیه.‏
    29. طوسى، محمد بن الحسن، 1407، تهذیب الأحکام، تهران: دار الکتب الإسلامیه‏.
    30. عیاشى، محمد بن مسعود، 1380، تفسیر العیّاشی‏، تهران: المطبعة العلمیة.
    31. فیومى، احمد بن محمد، بی‌تا، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، قم: منشورات دار الرضی‌.
    32. قمى، على بن ابراهیم، 1404، تفسیر القمی‏، قم: دار الکتاب.‏
    33. کلینى، محمد بن یعقوب، 1407، الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
    34. کوفى اهوازى، حسین بن سعید، 1404، المؤمن‏، قم: مؤسسة الإمام المهدیf.‏
    35. لیثى واسطى، على بن محمد، 1376، عیون الحکم و المواعظ، قم: دار الحدیث.‏
    36. مازندرانى، محمدصالح بن احمد، 1382، شرح الکافی؛ الأصول و الروضة، تهران: المکتبة الإسلامیه.
    37. مجلسى، محمدباقر، 1403، بحار الأنوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار:، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.‏
    38. مجلسى، محمدتقى، 1414، لوامع صاحبقرانى، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
    39. مفید، محمد بن محمد، 1413، المسائل العکبریة، قم: المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید.
    40. ___، 1413، الإختصاص‏، قم: الموتمر العالمى لالفیة الشیخ المفید.
    41. مکارم شیرازى، ناصر، 1371، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
    42. منتظر، رضا، 1392، طب اسلامی گنجینه تندرستی، تهران: طب اسلامی.
    43. نورى، حسین بن محمدتقى، 1408، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم: مؤسسة آل‌البیت:‏.
    44. واسطى، سیدمحمدمرتضى، 1414، تاج العروس من جواهر القاموس،‌ بیروت: دار الفکر.
    45. ورام بن أبی‌فراس، مسعود بن عیسى، 1410، مجموعة ورّام‏، قم: مکتبه فقیه.‏