واکاوی مقارنۀ روش تفسیری درّ المنثور و جامع البیان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌پژوه سطح سۀ رشتۀ تفسیر و علوم قرآن، مدرسۀ تخصصی قرآن و عترت، حوزۀ علمیۀ خراسان.

2 استادیار گروه معارف اسلامی، دانشکدۀ پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی شاهرود.

10.61186/qae.2024.1547.1091

چکیده

بررسی‌های روش‌شناسی تفاسیر قرآن از ضرورت‌های تحقیق در عرصۀ قرآن‌پژوهی است که علاوه‌بر کمک به شناخت بهتر و بهره‌گیری بیشتر از این تفاسیر، زمینۀ آسیب‌شناسی دقیق‌تر این آثار را نیز فراهم می‌کند. این نوشتار با گردآوری منابع کتابخانه‌ای و روش توصیفی‌تحلیلی، میان دو تفسیر الدرّ المنثور فی التفسیر بالمأثور و جامع البیان عن تأویل آی القرآن مقایسه کرده و سعی در بازشناسی دقیق‌تر روش ایشان داشته است؛ این دو مفسّر در پایبندی به روش تفسیری روایی اشتراک‌نظر دارند؛ اما روش تفسیری درّ المنثور رواییِ محض و جامع البیان رواییِ اجتهادی است. علاوه‌بر آن، تفاوت‌هایی در استفاده از روش تفسیری، روایات، رَوا بودن اجتهاد در تفسیر قرآن و... در کتاب‌های تفسیری این دو مفسّر مشاهده می‌شود. این نوشتار بعد از مفهوم‌شناسی و بیان پیشینۀ تحقیق به معرفی دو تفسیر، بیان روش تفسیری دو مفسّر، امتیازات و کاستی‌های دو تفسیر و در پایان افتراقات و اشتراکات روشی و مبنایی دو تفسیر پرداخته است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. ابن‌اثیر، مبارک بن محمد، 1367، النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، چ۴، قم: مؤسسۀ مطبوعاتی اسماعیلیان.
  2. ابن‌درید، محمد بن حسن، 1988، جمهرة اللغة، بیروت: دار العلم للملایین.
  3. ابن‌سیده، علی بن اسماعیل، 1421، المحکم و المحیط الاعظم،بیروت: دار الکتب العلمیه.
  4. ابن‌فارس، احمد بن فارس، 1404، معجم مقاییس اللغة، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
  5. ابن‌منظور، محمد بن مکرم، 1414، لسان العرب، چ۳، بیروت: دار صادر.
  6. ازدی، عبدالله بن محمد، 1387، کتاب الماء، تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران.
  7. ازهری، محمد بن احمد، 1421، تهذیب اللغة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  8. استادی، رضا، 1383، آشنایی با تفاسیر: به‌ضمیمۀ مسئلۀ عدم تحریف قرآن و چند بحث قرآنی، چ۲، تهران: نشر قدس.
  9. امیری، دادمحمد، بهار و تابستان1395، «بررسی تطبیقی آراء تفسیری آیت‌الله مکارم شیرازی و دکتر یوسف قرضاوی»، اندیشه‌های قرآنی، س۳، ش۵، ص۵۴ تا ۸۱.
  10. الاوسی، علی و سیدحسین میرجلیلی، 1381، روش علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، تهران: چاپ و نشر بین‌الملل.
  11. ایازی، سیدمحمدعلی، 1373، المفسرون حیاتهم و منهجهم، تهران: وزارت ارشاد.
  12. آذرنوش، آذرتاش، 1382، فرهنگ معاصر عربی فارسی، تهران: نشر نی.
  13. آل‌قیس، قیس، بی‌تا، الایرانیون و الادب العربی رجال علوم القرآن، بی‌جا: مؤسسة التحقیقات و البحوث الثقافیة.
  14. بابایی، علی‌اکبر و دیگران، 1388، روش‌شناسی تفسیر قرآن، چ۴، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  15. بابایی، علی‌اکبر، 1381، مکاتب تفسیری، تهران: سمت (پژوهشکدۀ حوزه و دانشگاه).
  16. ___، بهار و تابستان1385، «تأملی در ‌”الدر المنثور فی التفسیر بالماثور“ و امتیاز و کاستی‌های آن»، حدیث اندیشه (دورۀ جدید)، س۱، ش۱، ص۵۲ تا ۷۱.
  17. بستانی، فؤاد افرام، 1375، فرهنگ ابجدی، چ۲، تهران: اسلامی.
  18. تونجی، محمد، 1377، فرهنگ فارسی عربی، چ۲، تهران: هیرمند.
  19. جمعی از نویسندگان، 1369، یادنامۀ طبری، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  20. جمعی از نویسندگان، 1382، آشنایی با قرآن، چ۴، تهران: امیرکبیر.
  21. جواهری، سیدمحمدحسن، 1385، پرسمان علوم قرآنی، چ۳، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  22. ___، 1388، درس‌نامۀ ترجمه، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  23. جوهری، اسماعیل بن حماد، 1376، الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت: دار العلم للملایین.
  24. الحسن، محمدعلی، 1421، المنار فی علوم القرآن، بیروت: مؤسسة الرسالة.
  25. دیاری بیدگلی، محمدتقی، 1383، پژوهشی در باب اسرائیلیات در تفاسیر قرآن، چ۲، تهران: سهروردی.
  26. رادمنش، سیدمحمد، 1374، آشنایی با علوم قرآنی، چ۴، تهران: علوم نوین (جامی).
  27. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، 1374، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، چ۲، تهران: مرتضوی.
  28. ___، 1387، منطق تفسیر قرآن، قم: جامعة المصطفی العالمیة.
  29. ___، 1392، علوم قرآن ۲ (اعجاز قرآن در علوم طبیعی و انسانی)، قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی9.
  30. ___، 1412، مفردات الفاظ قرآن، بیروت: دار القلم.
  31. رجبی، محمود، 1383، روش تفسیر قرآن، قم: پژوهشکدۀ حوزه و دانشگاه.
  32. رستمی، علی‌اکبر، 1380، آسیب‌شناسی و روش‌شناسی تفسیر معصومان:، رشت: کتاب مبین.
  33. رفیعی، محسن و معصومه شریفی، تابستان1391، «روش امام صادق7 در تفسیر عقلانی قرآن کریم»، مطالعات تفسیری، س۳، ش۱۰، ص۸۵ تا ۱۰۴.
  34. رکنی یزدی، محمدمهدی، 1379، آشنایی با علوم قرآنی، مشهد/ تهران: آستان قدس/ سمت.
  35. زمخشری، محمود بن عمر، 1417، الفایق فی غریب الحدیث، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  36. ___، 1979، اساس البلاغة، بیروت: دار صادر.
  37. ساروخانی، باقر، 1375، روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  38. سیوطی، جلال‌الدین، 1421، الاتقان فی علوم القرآن، چ۲، بیروت: دار الکتاب العربی.
  39. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر،1404، الدر المنثور فی التفسیر بالماثور، قم: کتابخانۀ عمومی حضرت آیةالله مرعشی نجی;.
  40. شاکری، سیمیندخت، پاییز و زمستان1383، «مبانی تفسیرنگاری طبری»، علوم قرآن، س۳۵، ش۷۶، ص۸۱ تا ۱۰۲.
  41. شایسته‌نژاد، علی‌اکبر و علی مسلمی، تابستان1393، «بررسی تطبیقی روش تفسیری تفاسیر نور الثقلین و درّ المنثور (با ذکر نمونه‌هایی از سوره واقعه)»، تفسیر، علوم قرآن و حدیث، س۶، ش۲۱، ص۶۴ تا ۹۲.
  42. الشربجی، محمدیوسف، 2001، الامام السیوطی و جهوده فی علوم القرآن، دمشق: دار المکتبی.
  43. صدری افشار، غلامحسین و دیگران، 1381، فرهنگ معاصر فارسی امروز، تهران: فرهنگ معاصر.
  44. طباطبایی، حیدر، 1387، پژوهش تطبیقی در بطون قرآن، قم: پژوهش‌های تفسیر و علوم قرآن.
  45. طباطبایی، محمدحسین، 1390، المیزان فی تفسیر القرآن، چ۲، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
  46. طبری، محمد بن جریر، 1412، جامع‌البیان فی تفسیر القرآن (تفسیر طبری)، بیروت: دار المعرفه.
  47. عثمان، ابوعمرو، 2007، جامع‌البیان فی القراءات السبع، امارات: جامعة الشارقة.
  48. عسگری، انسیه و محمدکاظم شاکر، آبان1394، «تفسیر تطبیقی؛ معنایابی و گونه‌شناسی»، دانشگاه قم، س۱، ش۲، ص۹ تا ۳۲.
  49. علوی مهر، حسین، 1384، آشنایی با تاریخ تفسیر و مفسران، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
  50. عمید زنجانی، عباسعلی، 1373، مبانی و روش‌های تفسیر قرآن (زنجانی)، چ۳، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  51. غروی نائینی، نهله و حامد شیواپور، پاییز1388، «نقد و بررسی روایات تفسیری منقول از امیر المومنین7 در تفسیر الدر المنثور سیوطی»، علوم حدیث، س۱۴، ش۵۳، ص۱۰۸ تا ۱۳۱.
  52. فاضلی، قادر، 1386، نم یم (قرآن‌شناسی عرفانی)، تهران: فضیلت علم.
  53. فراهیدی، خلیل بن احمد، 1409، کتاب العین، چ۲، قم: نشر هجرت.
  54. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، 1415، قاموس المحیط، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  55. فیومی، احمد بن محمد، 1414، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، چ۲، قم: مؤسسة دار الهجرة.
  56. قاسم‌پور، محسن و اکرم حیدری، بهار و تابستان1395، «بررسی تطبیقی روش تفسیر روایی در دو تفسیر طبری و ابن‌کثیر (جامع‌البیان، القرآن العظیم)»، تفسیر و زبان قرآن، س۵، ش۸، ص۴۷ تا ۶۶.
  57. قرائتی، محسن، 1388، تفسیر نور، تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
  58. قرشی، علی‌اکبر،1371، قاموس قرآن، چ۶، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
  59. القطان، مناع، 2000، مباحث فی علوم القرآن، چ۳، بیروت: مؤسسة الرسالة.
  60. مبشری، اسدالله، 1372، درآمدی بر قرآن، تهران: نشر ارغنون.
  61. مجلسی، محمدباقر، 1403، بحار الانوار، چ۳، بی‌جا: دار الاحیاء التراث.
  62. معرفت، محمدهادی، 1379، تفسیر و مفسران، قم: مؤسسۀ فرهنگی التمهید.
  63. ___، 1387، مصونیت قرآن از تحریف، قم: بوستان کتاب قم.
  64. مکارم شیرازی، ناصر، 1371، تفسیر نمونه، چ۱۰، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
  65. موسی، حسین یوسف، 1410، الافصاح فی فقه اللغة، چ۴، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
  66. مهنا، عبدالله علی، 1413، لسان اللسان: تهذیب لسان العرب، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  67. مؤدب، سیدرضا، 1378، نزول قرآن و رؤیای هفت حرف، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  68. ___، 1379، اعجاز قرآن در نظر اهل‌بیت عصمت: و بیست نفر از علمای بزرگ اسلام، قم: احسن الحدیث.
  69. ___، 1380، روش‌های تفسیر قرآن، قم: اشراق.
  70. ___، 1385، روش‌های تفسیر قرآن، قم: انتشارات دانشگاه قم.
  71. ___، 1388، مبانی تفسیر قرآن، قم: انتشارات دانشگاه قم.
  72. النمر، عبدالمنعم، 1405، علم التفسیر، قاهره: دار الکتب الاسلامیة.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار