علل و پیامدهای عُجبِ ناشی از عبادت و راه‌های مقابله با آن از دیدگاه قرآن و حدیث

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌پژوه سطح سۀ رشتۀ تفسیر و علوم قرآن، مدرسۀ تخصصی قرآن و عترت، حوزۀ علمیۀ خراسان.

2 استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه علوم اسلامی رضوی مشهد.

10.61186/qae.2021.389

چکیده

از جمله رذایلی که ممکن است در افراد وجود داشته باشد عُجب است. یکی از جنبه‌های خودپسندی، ورود این رذیلۀ اخلاقی در عبادت است؛ خصوصاً در عبادات مستحبی و اعمالی که دیگران کمتر به آن‌ها می‌پردازند. اهمیت و ارزش این مسئله از آنجا روشن می‌شود که قرآن کریم نیز به آن اشاره کرده و عجب در عبادت را نکوهش کرده است. بر اساس یافته‌های تحقیق برخی از مهم‌ترین علل عجب عبادی عبارت‌اند از: ۱. توجه‌نداشتن به حقیقت عبادت؛ ۲. جهل انسان به جایگاه حقیقی خویش؛ ۳. توهّم حصول کمال از ظاهر عبادت؛ ۴. زهدورزی افراطی در عبادت؛ ۵. حماقت و سفاهت؛ ۶. مقایسۀ اعمال خود با دیگران. از جمله آثار عجب نیز می‌توان به این موارد اشاره کرد: ۱. نرسیدن به مرتبۀ عبودیّت؛ ۲. برقرارنشدن ارتباط مؤثر؛ ۳. کفران نعمت عبادت؛ ۴. فساد و بطلان عبادت. راه درمان عجب ناشی از عبادت نیز عبارت است از: 1. کسب معرفت و علم؛ 2. توجه به عیوب خویش و نقص عبادات. نوشتار حاضر با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و به روش تحلیلی‌توصیفی به رشتۀ تحریر در آمده است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. ابن‌بابویه، محمّدعلی، ۱۳۷۷، متن و ترجمۀ معانی الاخبار، ترجمۀ محمدعلی محمّدی شاهرودی، تهران: دار الکتب الاسلامی.
  3. اسمیت، مارگات، ۱۳۹۰، مطالعاتی در عرفان اوّلیۀ خاور نزدیک و خاورمیانه، ترجمۀ منصور پیرانی و مریم محمّدی نصرآبادی، تهران: مرکز.
  4. امام سجاد7، 1376، الصحیفة السجادیة، قم: دفتر نشر الهادى.
  5. جمعی از پژوهشگران، ۱۴۲۶، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت:، با اشراف سیّدمحمود هاشمی شاهرودی، قم: مؤسسۀ دائرة المعارف فقه اسلامی‌.
  6. جوهری، اسماعیل‌بن‌حمّاد، ۱۳۷۶، الصّحاح: تاج اللّغه و صحاح العربیّه، به تحقیقِ عبدالغفور عطّار، بیروت: دار العلم للملایین.
  7. حرّ عاملی، محمّدبن‌حسن، ۱۴۰۹، وسائل الشّیعه، به‌تحقیقِ مؤسسۀ آل‌البیت:، قم: مؤسسۀ آل‌البیت:.
  8. ___، بی‌تا، الجواهر السنّیّه فی الاحادیث القدسیّه، ترجمۀ زین‌العابدین کاظمی خلخالی، تهران: انتشارات دهقان.
  9. حسینی مدنی شیرازی، سیّدعلی خان، ۱۴۲۷، ریاض السّالکین فی شرح صحیفه سیّد السّاجدین الامام علی‌بن‌الحسین7، چ۵، قم: نشر اسلامی.
  10. خمینی، سیدروح‌الله، ۱۳۸۷، شرح چهل حدیث، چ۱۳، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی;.
  11. خمینی، سیدمصطفی، ۱۴۱۸، ثلاث رسائل (العوائد و الفوائد)، قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی;.
  12. دلشاد تهرانی، مصطفی، ۱۳۸۷، تفسیر موضوعی نهج‌البلاغه، چ۱۵، قم: معارف.
  13. راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمّد، ۱۳۷۴، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، چ۲، تهران: مرتضوی.
  14. رسولی، هاشم، ۱۳۸۶، وصایا الرّسول و الائمّه، چ۵، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
  15. شبّر، عبدالله، ۱۳۷۸، ترجمة الأخلاق، ترجمۀ محمدرضا جبّاران، قم: مؤسسۀ انتشارات هجرت.
  16. شریف الرضی، محمدبن‌حسین، 1429، نهج‌البلاغة، به‌تحقیقِ صبحی صالح، تهران: دار الأسوة للطباعة و النشر.
  17. غزالی، محمّدبن‌محمد، ۱۳۶۱، کیمیای سعادت، به‌تحقیقِ حسین خدِیوجَم، تهران: نگاه.
  18. ___، بی‌تا، إحیاء علوم الدّین، بی‌جا: دار الکتاب العربی.
  19. فیض کاشانی، محسن، ۱۴۰۳، المحجه البیضاء فی تهذیب الاحیاء، بیروت: الاعلمی.
  20. قرائتی، محسن، ۱۳۶۷، عبادت در اسلام ۲، تهران: مجلّۀ رشد آموزش معارف اسلامی.
  21. قمی، عبّاس، بی‌تا، مقامات العلیة فى موجبات السعادة الأبدیة، قم: کنگرۀ بزرگداشت محدّث قمی.
  22. کاشانی، محسن، ۱۳۷۹، راه روشن، ترجمۀ عبدالعلی صاحبی، چ۲، مشهد: آستان قدس رضوی.
  23. کلینی، محمّدبن‌یعقوب، ۱۴۰۷، اصول الکافی، به‌تحقیقِ علی‌اکبر غفّاری و محمّد آخوندی، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
  24. متّقی هندی، علاءالدّین علی، بی‌تا، کنز العمّال، بیروت: مؤسسة الرّساله.
  25. مجد، محمّد، ۱۳۸۶، انسان در مسیر زندگی، چ۵، تهران: بدر.
  26. مرتضی زبیدی، محمدبن‌محمّد، ۱۴۱۴، تاج العروس من جواهر القاموس، به‌تحقیقِ علی شیری، بیروت: دار الفکر.
  27. مصطفوی، حسن، ۱۴۰۲، التّحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: مرکز الکتاب للتّرجمه و النّشر.
  28. مغنیه، محمّدجواد، ۱۳۹۹، فی ظلال الصّحیفه السّجادیه، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
  29. مکارم شیرازی، ناصر، ۱۳۷۱، تفسیر نمونه، چ۱۰، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
  30. موسی، حسین یوسف، 1410، الافصاح فی فقه اللّغه، چ۴، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
  31. نراقی، احمدبن‌محمّد مهدی، ۱۳۷۸، معراج السّعادة، چ۶، قم: مؤسسۀ انتشارات هجرت.
  32. نراقی، مهدی‌بن‌ابی‌ذر، ۱۹۶۷، جامع السّعادات، نجف: چاپ محمد کلانتر، چاپ افست بیروت.
  33. هجویری الجلّایی الغزنوی، ابوالحسن علی‌بن‌عثمان، ۱۳۵۸، کشف المحجوب، به‌تصحیحِ ژوکوفسکی، تهران: کتابخانۀ طهوری.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار